Er wordt in Nederland wel degelijk poëzie gepubliceerd in een ongebruikelijk formaat. Deze fascinerende bundel is een goed voorbeeld. Het is een reflectie op het beroemde melkmeisje van Vermeer in dertig gedichten en evenzovele surrealistische tableaus gemaakt door de Canadese kunstenaar Gregg Simpson Omdat de illustraties los staan van de verzen en ik niet meer verstand heb de betekenis van beeld dan de buurman, laat ik die in deze bespreking achterwege.
Het melkmeisje is typisch zo’n schilderij waar de toeschouwer bij verzucht dat er na zo’n tafereel niets meer over het leven te zeggen valt. We zijn, zoals de melkmeid in haar werk, volledig geabsorbeerd in het schilderij. De melk stroomt als Heraclitus’ rivier en wij zijn de melk die geschonken wordt. De reactie die het werk lijkt af te dwingen is dat we er het zwijgen toe doen.
Deze gedichtencyclus is de weigering om daar genoegen mee te nemen. De dertig korte gedichten belichten de handeling van het melk schenken vanuit evenzovele perspectieven. In het openingsgedicht ontwaar ik een motto:
haar straal verstijft
omdat ons oog
meer zuigt
dan zij uitgiet
Ons kijken is beperkt door de overdeterminatie. Het ‘zuigende’ oog verstijft de wereld tot een betekenisvol geheel dat er in werkelijkheid niet is. De werkelijkheid is het Heraclitische ‘uitgieten’. Dit is een sterk uitgangspunt voor een bundel. Benieuwd naar de andere perspectieven lees ik verder.
We kunnen (2) niet meer zien wat zij schenkt: een beeldmerk of een melklied dat ongezongen vliet en vliedt (de Nederlandse woordspeling gaat verloren in het Engels). De essentie van het beeld hoeft niet uitgesproken (gezongen) te worden, de stille waarheid van het vliedende melklied is een precisering van (1).
De auteur speelt vervolgens met verschillende details zoals vergiet en moedermelk. In (5) is ‘er zoveel meer dan vermeer’, weer een aanwijzing dat het kunstwerk boven zichzelf uitwijst. Onze vermoedens worden bevestigd in (8) waar panta rhei woordelijk voorkomt en in (9) waar de melkpan met de wereld wordt geïdentificeerd.
De melk ‘vermeert’ zich is een voor de hand liggende woordspeling. Ook de zwarte melk van Paul Celan komt voorbij. De gedichten worden geleidelijk aan voller en ‘romiger’. Uiteindelijk treedt het woord weer terug voor het beeld van Vermeer.
Dit is een onconventionele en unzeitgemäße dichtbundel die in zijn beperking op één enkel tafereel van een zeventiende-eeuws schilderij eraan herinnert hoeveel wijsheid er in simpele, alledaagse scènes verborgen zit. De bundel is een goed tegengif tegen de tijdlijnen van sociale media, waar een enkel beeld nooit langer dan tien seconden wordt volgehouden.
The Milkmaid
a cycle of 30 poems on the painting of the same title by Johannes
Vermeer
bilingual edition
Leida Torck 2019
ISBN: 978 90 828561 18