Als schrijver moet ik mezelf soms verplichten een opinie te formuleren over gebeurtenissen waarbij onze opinie eigenlijk alleen maar tekort kan schieten. De gruwelijke moorden van Hamas zijn meer dan een generatie niet voorgekomen en ik ga als scribent geen poging doen tot acrobatiek om het in woorden te vatten. Anders dan Yanis Varoufakis, een linkse denker die ik tot deze week om zijn fascinerende post-kapitalistische theorie hoog had zitten, veroordeel ik de gruwelijke moorden van Hamas wel eenduidig.
Maar.
In dit opiniestuk ga ik geen versie leveren van de feiten, die worden bekend verondersteld. Ik weet hoe moeilijk het is en hoe er gekissebist wordt over veertig baby’s en witte fosfor. De feiten zijn essentieel om een zinnig oordeel te kunnen vellen, maar mijn mening over de feiten doet er bitter weinig toe.
Als schrijver en filosoof (ik schreef een proefschrift over vrijheid maar besloot mezelf daarna niet op te sluiten binnen de muren van de academie) kan ik alleen theoretische vragen stellen en daar hakkelend antwoorden op geven. Vooraf: ik voelde ook veel emotie bij het zien van de gruwelijke beelden die op zich al misselijkmakend zijn, en daar komt nog bij dat alles fair game is in de propaganda-oorlog. Toen ik een filmpje zag van een Islamitische vrouw die op de Duitse televisie zei dat ze had gevierd, moest ik me afreageren. Ik schreef dat ik heel langzaam met een tank over haar een wilde rijden, maar dit niet ga doen omdat ik principieel tegen geweld ben.
De emotie was contained, zoals dat heet. Ze speelde nog een aantal keer op, je voelt dan hoe de neuronen vuren en zelfs een beetje warm worden, in de amygdala, het deel van ons brein dat voor morele aversie verantwoordelijk is. En ik bleek allzumenschlich, want overal waar je keek ging het over ‘elkaar de maat nemen’, zoals Arjan Lubach zei, wat hem op een reprimande van Hans Teeuwen kwam te staan. En Cornell West maakt zich sterk voor de gelijkwaardigheid van álle slachtoffers en veroordeelde Black Lives Matter dat een symbool van een paraglider (de manier waarop de terroristen zich toegang hadden verschaft tot het rave-feest bij Be’eri) gebruikte in hun steun voor de Palestijnen. In de Tweede Kamer liepen mensen liever weg dan te stemmen voor een motie tegen Jodenhaat, Blinken en Biden spraken duidelijke taal, er waren heftige discussies over de pragmatische (of pro-Palestijnse) burgemeester van Rotjeknor die de Israëlische vlag niet wilde hijsen – en in Arras, Frankrijk werd door een Tsjetsjeense moslimextremist een leerkracht de keel doorgesneden. Die zal dus nooit meer een mening hierover kunnen hebben.
Wat zijn die theoretische vragen?
- Wat betekent het om in een historische tijd te leven?
Het antwoord van Israël was voorspelbaar: de zwaarste bombardementen sinds minstens 50 jaar en een invasie. Israël heeft Gaza verlaten in 2005 en gaat het stukje land nu weer betreden of zelfs bezetten, na een oproep aan de burgers om naar het zuiden van de Gazastrook te vertrekken. Ik lees dat veel mensen het Internationaal Recht citeren en uitspellen wat Israël wel en niet mag doen. Dat is begrijpelijk, maar wat als Israël – om redenen die ook begrijpelijk zijn – zich daar niets van aantrekt? Wat als 2023, net als 1948 en 1967, een historisch jaar is, een jaar waarin de grenzen worden verlegd? Is het zinvol om daarover te speculeren? Zou het voor de burgers in Gaza niet beter zijn wanneer Israël de boel overneemt? Wanneer Gaza een provincie wordt, bestuurd door minderheid van de gematigde Fatah, onder toezicht van het Israëlische leger? Een provincie met vrijheid van religie, handel en meningsuiting, die belasting betaalt aan Tel Aviv?
Verdorie, Kamiel, hoe kún je zo historisch blind zijn? Juist dát is de vraag: wat als we een historisch moment meemaken, waarop het als onmogelijk beschouwde plotseling werkelijkheid blijkt te zijn geworden? - Hoe kunnen de waarde van de autonomie van een volk en het recht op een grondgebied begrijpen?
Misschien ben ik tot een dergelijke facile speculatie in staat omdat ik de waarde van een volk dat een eigen grondgebied heeft, niet kan aanvoelen. Het zijn toch gewoon allemaal wereldburgers, en Israël had ook in Argentinië kunnen liggen, enz? Een van de triggers van deze oorlog schijnt het bidden van Joodse activisten op de Tempelberg geweest te zijn. Ik zou graag willen kunnen voelen wat de religieuze Palestijnen, voor wie dezelfde grond heilig is, voelen. Heilige grond kan ik met wat goede wil begrijpen door te denken aan de grond waarin mijn moeder ligt begraven, maar geweld plegen om mijn claim op die grond kracht bij te zetten kan ik me nauwelijks voorstellen. Wat ik me helemaal niet kan voorstellen is dat je je identificeert met een volk dat zo’n heilige plek heeft én bereid bent de claims van dat volk op die plek met geweld te verdedigen. Als je te eten hebt en een dak boven je hoofd en het gevoel dat je persoonlijke verhaal de moeite waard is, heb je toch geen enkele reden tot geweld? - Mogen we ons (Westerse, individualistische) vrijheidsbegrip en onze waarden op anderen projecteren?
Die laatste zin was een provocatie: veel Gazanen leven in bittere armoede door de manier waarop Israël het gebied heeft afgesloten. Zelfs wanneer we veronderstellen dat alle Gazanen net zo denken als seculiere liberale Westerlingen, hebben ze reden tot wanhoop. Maar mogen we de Gazanen zo zien: als louter individuen die recht hebben op leven en persoonlijke ontwikkeling (life, liberty and the pursuit of happiness) en dus door Israël ook elders mogen worden gehuisvest. Historische tijden. In 1896 schreef Theodor Herzl: “Shall we choose Palestine or Argentine?” asked Herzl. “We shall take what is given us.”
Moet Israël, samen met de Internationale Gemeenschap, de inwoners van de Gazastrook gaan resettlen? Moeten ze Egypte dwingen om Gaza in de Sinaï weer op te bouwen (weer zo’n bizar ‘historisch’ idee) omdat er dan een grotere buffer is? Of moeten kibboetsen als Be’eri worden opgegeven omdat de veiligheid niet langer gegarandeerd kan worden? Of moet er een (sinds 1997 verboden!) mijnenveld om de Gazastrook worden aangelegd? De situatie is ontzettend complex, ik vraag me af of er überhaupt loose parts zijn en of er, behalve voor de vele getroffen families, wel structurele verandering kan komen.
De meeste analisten die ik volg denken dat de afschuwelijke gebeurtenissen van de afgelopen week niet gaan leiden tot verdere escalaties in de regio. Isa Yusibov op Twitter:
In navolging van mijn eerdere analyse: ik verwacht nog steeds geen regionale escalatie met betrokkenheid van nog meer actoren. Israel en Iran willen niet in oorlog met elkaar, momenteel is elke partij uit op winst op korte termijn: als Israel Hamas wegjaagt uit Gaza zal dit… https://t.co/Y7Uuafsljy
— Isa Yusibov 🇪🇺 🇳🇱 🇺🇦 (@Isa_Yusibov) October 13, 2023
Jeroen Gunning gaf een lezenswaardig interview in het NRC, dat ik via sociale media ontdekte:
En de bestsellerauteur Harari die over heel veel onderwerpen spreekt, maar hier persoonlijk bij betrokken is:
To discuss the atrocities committed by Hamas, the long-term implications, and lessons from history, I spoke with author and historian Yuval Noah Harari @harari_yuval, who offered some powerful reflections. Watch our conversation here. pic.twitter.com/qxH9B53hTy
— Christiane Amanpour (@amanpour) October 12, 2023